' पुणे तेथे काय उणे' असे म्हणण्याची पद्धत आहे. गेल्या आठवड्यामध्ये 'रुस्तुम-ए-हिंद' हरिश्चंद बिराजदार यांच्यावर तीन शस्त्रक्रिया कराव्या लागल्या. गेली पंचवीस-तीस वर्षे पुण्यात गुरुकुल चालविणाऱ्या मल्लविद्येच्या गुरूवरील उपचारांसाठी पैसे कमी पडत होते. तो गोळा करण्यासाठी शिष्यांना धावाधाव करावी लागल होती. ज्या सत्पालला चितपट करून बिराजदारांनी नाव कमावले, तो सत्पाल विमानाने त्यांना बघण्यासाठी पुण्यात येऊन गेला; पण महाराष्ट्रातील नामवंत मल्ल मात्र बिराजदारांकडे फिरकले नाहीत. शरद पवार आणि अजित पवार यांनी आर्थिक मदत करून बिराजदारांना आता आधार दिला असला, तरीही महाराष्ट्रातील कुस्तीक्षेत्र आणि एकूणच क्रीडाक्षेत्र मोठेपणा दाखवायला पुढे का आले नाहीत, हा प्रश्न मनाला सतावत राहतोच...
............
' रुस्तुम-ए-हिंद' हरिश्चंद बिराजदार अत्यवस्थ असून, त्यांच्यावर मेंदूची शस्त्रक्रिया करावी लागणार आहे, ही बातमी ऐकल्यावर खरेतर धक्काच बसला. त्यापेक्षा मोठा धक्का बसला तो म्हणजे बिराजदारांना बघण्यासाठी आणि त्यांच्या परिवाराला भेटण्यासाठी बाहुबली सत्पाल दिल्लीवरून विमानाने आल्याचे कळल्यावर. बिराजदार हे पट्टीचे मल्ल, महाराष्ट्राने त्यांना त्यांच्या सुवर्णकाळामध्ये डोक्यावर घेतलेले. पण बिराजदारांना खऱ्या अर्थाने प्रसिद्धी मिळाली ती त्यांना बेळगावमध्ये बाहुबली सत्पालला चितपट केले, त्यानंतरच. बिराजदार यांच्या कारकिदीर्चा तो अखेरचा काळ होता आणि सत्पालची कारकीर्द बहरलेली होती. त्याच्या विजयाचा वारू बिराजदारांनी रोखला आणि त्यांचा विजय साजरा करण्यासाठी हत्तीवरून साखर वाटली गेली. इतकी लोकप्रियता मिळालेले बिराजदार हे महाराष्ट्राच्या मातीतील मोजक्या मल्लांपैकी एक.
बिराजदार यांच्यावर उपचारासाठी पैशाची व्यवस्था करावी लागत असल्याचे कळल्यावर आणखी धक्का बसला. त्यांच्या शिष्यगणाने धावपळ करून सुमारे सहा लाख रुपये गोळा करून उपचार सुरूही केले होते. पण आणखी मदत लागणार होती. त्यासाठी बातमी करू या का, असे विचारल्यावर त्यांच्या शिष्यांचे म्हणणे होते, बिराजदारांना ते आवडणार नाही. पण पैशाची गरज होतीच. अखेर बिराजदार अत्यवस्थ असल्याची बातमी वर्तमानपत्रांमध्ये आणि काही मोजक्या चॅनेलवर आली. तोपर्यंत त्यांच्या मेंदूवर तीन शस्त्रक्रिया झाल्या होत्या. उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांनी सरकार मदत करील असे जाहीर केले; पण सरकारी मदतीचा वेग पाहता ती वेळेवर हातात येईल किंवा नाही, हे समजत नव्हते. अखेर केंदीय कृषिमंत्री शरद पवार यांनी त्यांच्या उपचारांची सगळी जबाबदारी उचलली आणि हा प्रश्न सुटला. गेला आठवडा याच धावपळीचा होता. याच दरम्यान सत्पाल पुण्यात येऊन गेला.
साहजिकच सत्पाल आणि बिराजदार यांची तुलना मनात सुरू झाली. इंटरनेटवर बाहुबली सत्पाल असा सर्च दिल्यावर प्रचंड माहिती उपलब्ध झाली. त्याउलट बिराजदारांच्या नावाने सर्च दिल्यानंतर काही बातम्या समोर आल्या. पण ती सलग माहिती नव्हती. कुस्ती परिषदेमध्ये शोधाशोध केल्यावर एक पानभर बायोडाटा उपलब्ध झाला. सत्पाल आणि बिराजदार यांचे बायोडाटा समोर ठेवले. त्यामध्ये अनेक बाबी सारख्या असल्याचे जाणवले. दोघेही शेतकरी कुटुंबातील. शिक्षण साधारणपणे एसएससीच्या आसपास. दोघेही अनेकदा राष्ट्रीय विजेते, दोघांनीही भारताचे ऑलिंपिकमध्ये प्रतिनिधित्व केलेले. सत्पालने १९८२ च्या आशियाई स्पधेर्त सुवर्णपदक मिळविलेले, तर बिराजदारांनी १९७० च्या राष्ट्रकुल स्पधेर्त. बिराजदार १९६९ मध्ये 'हिंद केसरी' स्पधेर्चे विजेते, तर सत्पाल १९७६ च्या. बिराजदारांनी १९७२ मध्ये 'रुस्तुम-ए-हिंद' किताब मिळविलेला, तर सत्पालने १९७४ मध्ये. या दोघांची कारकीर्द जवळपास सारखी. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर सत्पालची कारकीर्द अधिक उजवी; कारण त्याला आशियाई स्पर्धेत ब्राँझ, रौप्य आणि सुवर्णपदकाचा मान. हा फरक सोडला तर बाकीच्या कारकिदीर्त फरक नाही.
पण सत्पालला त्याने पहिले आंतरराष्ट्रीय पदक मिळाल्यावर पंजाब पोलीसमध्ये अधिकारी केले गेले, तर महाराष्ट्र सरकारने बिराजदारांना नोकरीचे केवळ आश्वासन दिले. त्यानंतर राष्ट्रकुल स्पर्धेत सुवर्णपदक मिळविल्यानंतर बिराजदारांना पुन्हा एकदा आश्वासन देण्यात आले, तिकडे आशियाई स्पधेर्त सुवर्णपदक मिळविलेल्या सत्पालला दिल्ली सरकारने शिक्षण उपसंचालक केले. सत्पालला १९७४ मध्ये अर्जुन, तर १९८३ मध्ये 'पद्मश्री'ने गौरविण्यात आले. बिराजदारांना १९७१ मध्ये शिवछत्रपती पुरस्कार मिळाला खरा; पण दादोजी कोंडदेव पुरस्कार मिळण्यासाठी १९९८ पर्र्यंत वाट पहावी लागली.
तितकेच शिक्षण आणि गुणवत्ता असलेला सत्पाल तिथल्या सरकारमध्ये शिक्षण संचालक होऊ शकतो; पण बिराजदारांना कोरड्या आश्वासनांवर किमान एक तप वाट पहावी लागते. महाराष्ट्र सरकारने अखेर बिराजदारांना नोकरी दिली, तीही कुस्ती संघटक म्हणून, उपसंचालक म्हणून नव्हे. तीदेखील इतक्या उशिरा, की त्यांना पेन्शनचा लाभ मिळावा यासाठी अनेकांना आपले वजन खर्च करावे लागले. सुमारे शंभर राष्ट्रीय पदक विजेते तयार करणाऱ्या बिराजदारांना आजही मुख्यमंत्र्यांकडे भेटायला जायचे, तर आठ-दहा चकरा माराव्या लागतात, तर सत्पाल शिष्याने ऑलिंपिक पदक मिळविले म्हणून थेट पंतप्रधानांची भेट घेतो. क्रीडामंत्र्यांनी सत्पालना फोटोतून बाजूला व्हायला सांगितले, तर त्याची राष्ट्रीय बातमी होते तर बिराजदार आत्ताआत्तापर्यंत मोटारसायकलवरून आपल्या पठ्ठ्याने पदक मिळविले की त्याचा फोटो घेऊन वर्तमानपत्रांच्या कचेऱ्यांचे उंबरठे झिजवत होते.
हे असे का? हा प्रश्न सातत्याने अस्वस्थ करीत राहिला. नशीब, नशीब म्हटले तरी आपले गाव, आपले राज्य एखाद्यावर इतका अन्याय करू शकते यावर विश्वास बसत नाही. आज सत्पाल मनाचा मोठेपणा दाखवून विमानाने बिराजदारांना भेटायला आले. यामध्ये त्यांचा दिलदारपणा होताच; पण त्यांची आथिर्क बाजूही तितकीच भक्कम होती. हीच उलटी परिस्थिती असती, तर बिराजदारांना हे शक्य झाले असते का? व्यवहाराच्या गाठी सोडविण्यात किंवा मारण्यामध्ये सत्पाल कदाचित बिराजदारांपेक्षा काकणभर सरस असतीलही; पण आपल्या देशात ऑलिंपिक विजेते का होत नाहीत, असा ओरडा करणारा समाज फक्त याच गुणाच्या आधारे एखाद्या माणसाची कदर करतो, असा निष्कर्ष काढायचा का? सरकारने अवेहलना केली म्हणून बिराजदार थांबले नाहीत. पुण्यात गोकुळ वस्ताद तालमीत 'गुरुकुल' सुरू करून त्यांनी राष्ट्रीय विजेते घडविले. अगदी अर्जुन पुरस्कार विजेतेही घडविले. त्याच्या बदल्यात समाजाने त्यांना काय दिले? फक्त समाजानेच नव्हे तर कुस्ती क्षेत्रानेही त्यांना आजपर्यंत काय दिले? या प्रश्नाचे उत्तर शोधण्याचा आपण खरा प्रयत्न करू, तेव्हाच क्रीडा संस्कृती रुजण्यास प्रारंभ झालेला असेल. तोपर्यंत सगळे काही 'बोलाचीच कढी आणि बोलाचाच भात' याप्रमाणे फक्त हवेतच असेल.
............
' रुस्तुम-ए-हिंद' हरिश्चंद बिराजदार अत्यवस्थ असून, त्यांच्यावर मेंदूची शस्त्रक्रिया करावी लागणार आहे, ही बातमी ऐकल्यावर खरेतर धक्काच बसला. त्यापेक्षा मोठा धक्का बसला तो म्हणजे बिराजदारांना बघण्यासाठी आणि त्यांच्या परिवाराला भेटण्यासाठी बाहुबली सत्पाल दिल्लीवरून विमानाने आल्याचे कळल्यावर. बिराजदार हे पट्टीचे मल्ल, महाराष्ट्राने त्यांना त्यांच्या सुवर्णकाळामध्ये डोक्यावर घेतलेले. पण बिराजदारांना खऱ्या अर्थाने प्रसिद्धी मिळाली ती त्यांना बेळगावमध्ये बाहुबली सत्पालला चितपट केले, त्यानंतरच. बिराजदार यांच्या कारकिदीर्चा तो अखेरचा काळ होता आणि सत्पालची कारकीर्द बहरलेली होती. त्याच्या विजयाचा वारू बिराजदारांनी रोखला आणि त्यांचा विजय साजरा करण्यासाठी हत्तीवरून साखर वाटली गेली. इतकी लोकप्रियता मिळालेले बिराजदार हे महाराष्ट्राच्या मातीतील मोजक्या मल्लांपैकी एक.
बिराजदार यांच्यावर उपचारासाठी पैशाची व्यवस्था करावी लागत असल्याचे कळल्यावर आणखी धक्का बसला. त्यांच्या शिष्यगणाने धावपळ करून सुमारे सहा लाख रुपये गोळा करून उपचार सुरूही केले होते. पण आणखी मदत लागणार होती. त्यासाठी बातमी करू या का, असे विचारल्यावर त्यांच्या शिष्यांचे म्हणणे होते, बिराजदारांना ते आवडणार नाही. पण पैशाची गरज होतीच. अखेर बिराजदार अत्यवस्थ असल्याची बातमी वर्तमानपत्रांमध्ये आणि काही मोजक्या चॅनेलवर आली. तोपर्यंत त्यांच्या मेंदूवर तीन शस्त्रक्रिया झाल्या होत्या. उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांनी सरकार मदत करील असे जाहीर केले; पण सरकारी मदतीचा वेग पाहता ती वेळेवर हातात येईल किंवा नाही, हे समजत नव्हते. अखेर केंदीय कृषिमंत्री शरद पवार यांनी त्यांच्या उपचारांची सगळी जबाबदारी उचलली आणि हा प्रश्न सुटला. गेला आठवडा याच धावपळीचा होता. याच दरम्यान सत्पाल पुण्यात येऊन गेला.
साहजिकच सत्पाल आणि बिराजदार यांची तुलना मनात सुरू झाली. इंटरनेटवर बाहुबली सत्पाल असा सर्च दिल्यावर प्रचंड माहिती उपलब्ध झाली. त्याउलट बिराजदारांच्या नावाने सर्च दिल्यानंतर काही बातम्या समोर आल्या. पण ती सलग माहिती नव्हती. कुस्ती परिषदेमध्ये शोधाशोध केल्यावर एक पानभर बायोडाटा उपलब्ध झाला. सत्पाल आणि बिराजदार यांचे बायोडाटा समोर ठेवले. त्यामध्ये अनेक बाबी सारख्या असल्याचे जाणवले. दोघेही शेतकरी कुटुंबातील. शिक्षण साधारणपणे एसएससीच्या आसपास. दोघेही अनेकदा राष्ट्रीय विजेते, दोघांनीही भारताचे ऑलिंपिकमध्ये प्रतिनिधित्व केलेले. सत्पालने १९८२ च्या आशियाई स्पधेर्त सुवर्णपदक मिळविलेले, तर बिराजदारांनी १९७० च्या राष्ट्रकुल स्पधेर्त. बिराजदार १९६९ मध्ये 'हिंद केसरी' स्पधेर्चे विजेते, तर सत्पाल १९७६ च्या. बिराजदारांनी १९७२ मध्ये 'रुस्तुम-ए-हिंद' किताब मिळविलेला, तर सत्पालने १९७४ मध्ये. या दोघांची कारकीर्द जवळपास सारखी. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर सत्पालची कारकीर्द अधिक उजवी; कारण त्याला आशियाई स्पर्धेत ब्राँझ, रौप्य आणि सुवर्णपदकाचा मान. हा फरक सोडला तर बाकीच्या कारकिदीर्त फरक नाही.
पण सत्पालला त्याने पहिले आंतरराष्ट्रीय पदक मिळाल्यावर पंजाब पोलीसमध्ये अधिकारी केले गेले, तर महाराष्ट्र सरकारने बिराजदारांना नोकरीचे केवळ आश्वासन दिले. त्यानंतर राष्ट्रकुल स्पर्धेत सुवर्णपदक मिळविल्यानंतर बिराजदारांना पुन्हा एकदा आश्वासन देण्यात आले, तिकडे आशियाई स्पधेर्त सुवर्णपदक मिळविलेल्या सत्पालला दिल्ली सरकारने शिक्षण उपसंचालक केले. सत्पालला १९७४ मध्ये अर्जुन, तर १९८३ मध्ये 'पद्मश्री'ने गौरविण्यात आले. बिराजदारांना १९७१ मध्ये शिवछत्रपती पुरस्कार मिळाला खरा; पण दादोजी कोंडदेव पुरस्कार मिळण्यासाठी १९९८ पर्र्यंत वाट पहावी लागली.
तितकेच शिक्षण आणि गुणवत्ता असलेला सत्पाल तिथल्या सरकारमध्ये शिक्षण संचालक होऊ शकतो; पण बिराजदारांना कोरड्या आश्वासनांवर किमान एक तप वाट पहावी लागते. महाराष्ट्र सरकारने अखेर बिराजदारांना नोकरी दिली, तीही कुस्ती संघटक म्हणून, उपसंचालक म्हणून नव्हे. तीदेखील इतक्या उशिरा, की त्यांना पेन्शनचा लाभ मिळावा यासाठी अनेकांना आपले वजन खर्च करावे लागले. सुमारे शंभर राष्ट्रीय पदक विजेते तयार करणाऱ्या बिराजदारांना आजही मुख्यमंत्र्यांकडे भेटायला जायचे, तर आठ-दहा चकरा माराव्या लागतात, तर सत्पाल शिष्याने ऑलिंपिक पदक मिळविले म्हणून थेट पंतप्रधानांची भेट घेतो. क्रीडामंत्र्यांनी सत्पालना फोटोतून बाजूला व्हायला सांगितले, तर त्याची राष्ट्रीय बातमी होते तर बिराजदार आत्ताआत्तापर्यंत मोटारसायकलवरून आपल्या पठ्ठ्याने पदक मिळविले की त्याचा फोटो घेऊन वर्तमानपत्रांच्या कचेऱ्यांचे उंबरठे झिजवत होते.
हे असे का? हा प्रश्न सातत्याने अस्वस्थ करीत राहिला. नशीब, नशीब म्हटले तरी आपले गाव, आपले राज्य एखाद्यावर इतका अन्याय करू शकते यावर विश्वास बसत नाही. आज सत्पाल मनाचा मोठेपणा दाखवून विमानाने बिराजदारांना भेटायला आले. यामध्ये त्यांचा दिलदारपणा होताच; पण त्यांची आथिर्क बाजूही तितकीच भक्कम होती. हीच उलटी परिस्थिती असती, तर बिराजदारांना हे शक्य झाले असते का? व्यवहाराच्या गाठी सोडविण्यात किंवा मारण्यामध्ये सत्पाल कदाचित बिराजदारांपेक्षा काकणभर सरस असतीलही; पण आपल्या देशात ऑलिंपिक विजेते का होत नाहीत, असा ओरडा करणारा समाज फक्त याच गुणाच्या आधारे एखाद्या माणसाची कदर करतो, असा निष्कर्ष काढायचा का? सरकारने अवेहलना केली म्हणून बिराजदार थांबले नाहीत. पुण्यात गोकुळ वस्ताद तालमीत 'गुरुकुल' सुरू करून त्यांनी राष्ट्रीय विजेते घडविले. अगदी अर्जुन पुरस्कार विजेतेही घडविले. त्याच्या बदल्यात समाजाने त्यांना काय दिले? फक्त समाजानेच नव्हे तर कुस्ती क्षेत्रानेही त्यांना आजपर्यंत काय दिले? या प्रश्नाचे उत्तर शोधण्याचा आपण खरा प्रयत्न करू, तेव्हाच क्रीडा संस्कृती रुजण्यास प्रारंभ झालेला असेल. तोपर्यंत सगळे काही 'बोलाचीच कढी आणि बोलाचाच भात' याप्रमाणे फक्त हवेतच असेल.
No comments:
Post a Comment